प्रवास ...

घटना अगदी परवाचीच आहे ..मित्राच्या लग्नासाठी मी नाशिक ला चाललो होतो..हैदराबाद ते नाशिक हा प्रवास मनमाड ला ट्रेन बदलून करावा लागतो..संध्याकाळची ६ ची गाडी होती ..१२ तास प्रवास..म्हणून मी पुस्तक सोबत घेतले होती..सध्या मला पुस्तक वाचण्याचा 'भस्म्या' झालाय...(ऑफिस च्या वेळामध्ये सुधा पुस्तक वाचतो)..असो तर सांगायचा मुद्दा हा कि..प्रवासाची जय्यत तयारी करून गेलो होतो.. एखादातरी पुस्तक वाचू.. (choice साठी ३ पुस्तकं सोबत ठेवले होती)..अनिल अवचटांचा " जे दिसेल ते" हे अनुभवपर पुस्तक होता...ट्रेन मध्ये ५.३०लच जाऊन बसलो ..वेळ वाया नको जायला म्हणून लगेच पुस्तकं काढून वाचायला सुरुवात केली..१५ मीन झाली आणि हळू हळू सगळे सह प्रवासी येऊन बसू लागले..सुदैवाने खिडकीची जागा होती त्यामुळे उठावं लागत नव्हता ..पण एक "कुटुंब नियोजनाच्या " सगळ्या नियमांचे उल्लंघन करून जैन / गुजराती/ मारवाडी असा तत्सम दिसणारी लोक येऊन बसली...त्यात ३-४ मुला, नवरा बायको,दीर ,सासू, असे एकुणात ८-९ लोक होती..त्यांना सोडायला येणारे एक गृहस्त जणू काही पुढच्या २ min ट्रेन सुटेल ह्या भीतीने बाहेरूनच बोलत होते..नुसतेच बोलून नाही तर ओरडून बोलत होते..त्यातून ते माझा खिडकीपाशी आले आणि हाथ आत घालून हाथ वारे करू लागले..मी irritate झालो होतो ...i was not able to concentrate..तरी मी लक्ष देऊन वाचू लागलो..(वेळ नव्हता वाया घालवायचा )..त्या कुटुंबातल्या एकाने एक भली मोठी bag माझा बुडाखाली ठेवायचे प्रयत्न चालू केले ...माझे पाय वरती अधांतरी ..हातात पुस्तक(ते काही मी सोडत नव्हतो..."वेळ......") आणि खिडकीतून येणारे त्या इसमाचा हाथ आणि रेल्वे च्या सूचना...अशी सगळी कलकल आजूबाजूला होती..मी एरवीच लवकर चिडतो त्यामुळे ह्या गोष्टींचा मनस्ताप व्हायला फार वेळ लागला नाही..मी डोळे मिटले न पुस्तक बंद केला..

उघडले तर समोर अजून एक म्हातारा प्रवासी येऊन बसला होता..पांढरे शुभ्र केस, पांढरी मिशी,थोडीशी वाढलेली दाढी, t -shirt ,वरती एक निळा jacket .त्याची एकाच bag होती ..बराच घाम आला होता त्याला..हुस्श्ह हूश करत बसला.मला पु.लं च्या पेस्तान्काकांची आठवण आली..म्हणलं " व!!" जर तशी वल्ली असेल प्रवासात तर मजा येईल.आणि आजी-आजोबांचा सहवास कमी लाभल्याने मला खूप आवडता कोणी मोठा भेटला कि . .पण कसला काय .तेवढ्यात एक चहा वाला आला..ह्याने चहा मागवला..५ रुपये झाले..त्याने पाकीट उघडला आणि ५० ची नोट चहा वाल्याला दिली.. चहावाल्याने सुट्टे द्या असा सांगितला..हा म्हातारा नाहीयेत म्हणाला ..माझा समोरच बसलेला कारणाने मला त्याचा पाकीट दिसत होता... जुन्या काळ्या रंगाच्या १० रुपयाच्या ७-८ कोर्या करकरीत नोटा होत्या ..हा अतिशय खवचट म्हातारा असणार अशी माझी खात्री पटली.साफ खोटा बोलत होता तो ."अरे भाई..नाही है छुट्टा..धंदा करते हो तो रखा करो पैसा " खणखणीत आवाज,त्यात एक उत्तर भारतीय पंजाबी जरब जाणवली..सुदैवाने त्या शेजारच्या कुटुंबाने सगळ्यांनी चहा घेतला त्यामुळे सुट्ट्यांचा प्रश्न सुटला...

गाडी सुटली (वेळेवर)..तो खिडकीतला हाथ पण गेला होता..सगळे लोक चहा पिण्यात मग्न होते..मी खुश..आणि माझा पुस्तक काढला..पण माझा आनंद फार वेळ टिकला नाही..शेजारच्या कुटुंबाने प्लास्टिक च्या पिशव्यांचा कारकुर आवाज करत खाण्याच्या विविध गोष्टी काढायला सुरुवात केली...कानांपेक्षा माझ्या नाकाला जास्त त्रास होत होता..शेव,फरसाण,पापड..ह्या गोष्टी नाकात जाऊ लागल्या होत्या..concentrate करण्यासाठी मी एक मोठा श्वास घेतला आणि तो वास अजूनच माझा नाकात गेला..कसा बसा पुस्तक वाचू लागलो..एक पान पण वाचून झाला नव्हता..व्यत्यय आला कि परत पहिल्या पासून सुरु करत होता..( हि सवय कॉलेज पासून आहे..त्यामुळे आमची गाडी पुढे गेलीच नाही )

"किधर जा राहे हो ?" म्हातार्याने त्या कुटुंबाला विचारला.." औ.रन..औ..ग..रन..ग..ब..ग..द..ग.द.द " न कळेल असा सामुहिक उत्तर मिळाला .."बढीया है..मी भी वही जा राहा हु.."..

प्रश्न -उत्तर होऊन सुधा मला घंटा काही कळलं नव्हता.. "औरंगाबाद उतर के अहमेद नगर जाउंगा " म्हातारा बडबडला..मला उत्तर कळला होता..ह्या आनंदात मी पुस्तक डोळ्यासमोरून खाली घेतला तर हा म्हतार माझा अगदी समोर होता..दोन खिडक्यांच्या मध्ये एक फोल्डिंग table असता..ते वरती करून हा त्यावर कोपर टेकवून माझ्या पुस्तकात पाहत होता..मी दचकलोच..

"महाराष्ट्र मै कहा रेहते हो ?" मी वाचत असलेल्या मराठी पुस्तक वरून त्याने बहुदा ओळखला असेल..

"पुणे!" मी...

"पूना मै किधर ?" तो

पूना ऐकून माझा जाज्वल्य अभिमान दुखावला होता .." पुणे मै वारजे मै " मी अभिमानाने

"ये कौनसा area है ? मेरा एक flat है ,खाली पडा है " तो

" कोथरूड से थोडा आगे है..मेन city से ६-७ कि मी " मी ह्याला फारसा काही माहित नसावा आणि कुठे तरी लांब शहर बाहेर एकदा flat असेल असा समजून उत्तर दिला..

"वो बोंब ब्लास्ट कहा हुं था ?"तो..

" german bakery ..कोरेगाव पार्क area है.." त्या ठिकाणी एखादा तरी flat असावा ह्या स्वप्नात मी कायम असतो..

" क्या करते हो ?" तो

" MBA हु.." मी

"यहा कहा पे काम करते हो ?" तो

"Infosys !!!!" मी अभिमानाने..

"MBA होके infosys जैसे चोर कंपनी मै काम करते हो ? " तो..

माझी पार लायकीच काढली होती त्याने ..आणि त्यातून इतके प्रश्न विचारून माझा पुस्तक वाचनाचा प्लान तो हाणून पाडत होता...

आता त्याला उत्तर देणा तर भाग होता..पण काय द्यावा हेच काळात नव्हता..

"हो" म्हणलं तर मी मूर्ख आहे हे सिद्ध करणार होतो नाहीतर कंपनी चोर आहे हे तरी..

म्हणून मी " चोर?" असा उलट प्रश्न त्याला केला..प्रश्नाचा उत्तर येत नसेल तर उलट प्रश्न विचारून मोकळा व्हावा..हे मी शोधून काढलेला उत्तम उपाय आहे..

"चोर नाही तो क्या..क्या बनाते है और क्या बेचते है ये कभी पता हि नाही चालता..सब झूठ है..भेण****" ह्या शिवी मध्ये 'न' च्या ऐवजी "ण" ऐकला कि माणूस पंजाबी असलाच म्हणून समजा ..

तो बोलत होता त्यात तथ्य होता म्हणा..पण आपणच आपली का मारून घ्या..

"MBA किसमे किया है ? और post क्या है " तो

" मार्केटिंग, consultant हु " मी..

त्याने डोक्याला हाथ मारला..त्यावरूनच त्याला काय म्हणायचा होता ते कळला..

मला ह्या म्हातार्या माणसाबद्दल आदर संपला होता..

"आप क्या करते हो ?"त्याची जिरवावी म्हणून मी त्याला विचारला ..

तो फक्त हसला .." i am an MBA, 1969 pass out in Marketing "

माझी तंतरली होती..शब्दच फुटत नव्हते..

"३० साल Good year tyre मै Sales और मार्केटिंग किया , ८०० रु salary थी १९६९ मै ! चंदिगढ, हैदराबाद, मुंबई,पूना मै घुमता राहा..हर एक शहर मै property बनाई.. पूना मै वो bakery के पीछे के लेन मै ३ BHK flat है ..खाली पडा है..जब कभी जाता हु तो वहा रेहता हु.."

आता मात्र तो म्हातारा च्या ऐवजी ते आजोबा झाले होते ..

"वो बहुत अच्छा area है ..." डोळ्यासमोर ओशो आश्रम आणि ओशाळलेला मी उभे राहिले..

" मार्केटिंग के बंदे हो तो स्लीपर क्लास मै क्यू जा राहे हो.. you should travel in AC.. "

"नही uncle ..थोडा महेंगा होता है..परवडता नही है "

"तुम मराठी लोक यही पे मार खाते हो..you get to know people from higher class,managers ..contacts,networking बढता है..""मैने काफी देखा है..तुम लोग जल्दीsatisfied हो जाते हो..भूक नही राहती कभी..बडे पोस्ट पे एक भी मराठी आदमी नही दिखा.."

"हा uncle ..वोह है..लेकीन we believe in quality of life ..पेट के लिये पैसे कमाव .बाकी आराम करो.."आता हि पळवाट म्हणा किंवा आळस म्हणा ..पण आहे हे असा आहे

" हा ये बात भी सही है.."त्यांना माझा म्हणणं थोडा पटला होता..

"मेरे बेटे को भी इंफोस्य्स ने ऑफर दे थी ७-८ लाख" ..मैने उसे बोला.."भाई बिलकुल नही जन..उसने भी मेरी बात सुनी"..1st attempt मै CA बना..अभी अमेरिकन एक्ष्प्रेस्स मै है..बडा बेत भी C A है..बाद मै ISB से M B A किया..१८ लाख फी थी ...मैने पुरे पैसे भरे..सब white money ..एक भी गलत धंदा नही किया..

"आप भी जो अच्छा लागे वही करना"हे मला म्हणले ..

" हा पता है..लेकीन जब priority बीच मै आती है तो passion पीछे पड जाता है " मी हे उत्तर त्याला आणि परत एकदा मला देत होतो..

"मेरी ३ बेहने है ..२ छोटे भाई ..मै सबसे बडा था..तीनो कि शादी मैने करी..भैयो कि पढाई पुरी कि ..पिताजी का सपना था..अपना खुद का घर हो..जिंदगी भर वो भाडे के घर मै रहे.मैने उनका सपना पुरा किया..घर बनवाय..उनके नाम से..ख़ुशी से आंखे बंद कि उन्होने..उनको गर्व था मुझपर..अब मुझे अपने बेटो पर है..बस अब बहु अच्ची आणि चाहिये..सुना है आजकाल लडकिया बहुत शराब पिती है "१९७० मधून आजोबा २०११ मध्ये आल्याने मला आनंद झाला होता..आजूबाजूला कलकल सुरूच होती पण मी लक्ष देऊन ते काय म्हणतात हे ऐकत होतो..

येणाऱ्या सुना ह्याचा खूप जास्त tension घेतला होता त्यांनी.."तुम्हारी शादी हो गई ?"

"नही..अगले साल है !"मी

"लव या अर्रेंज ?"ते

"लव"

"ये एक आजकल कि बिमारी है ...जिसे देखो लव marriage करता है..तुम लोग एक दुसरे को इतनी अच्ची तऱ्ह जानते हो कि बाद मै कूच जानने के लिये रेह नही जाता ..शादिया तुट जाती है..हमारी अर्रेंज थी ..३५ साल तक साथ निभाया..फिर चली गई..३ महिने हो गये..३५ साल मै एक भी बार demand नही कि शिवाय एक ..वो रोज शेव करणे को कहती..लेकीन अब इच्छा नही होती "दाढीतून खाजवत ते म्हणले..

".जो घर मै आता था उसमे घर चलाती थी..अकेले जिना बहुत तकलीफ का काम है.." डोळे लाल झाले होते त्यांचे..

मला काय करावा कळत नव्हता..मी शांत बसून राहिलो..ते बोलायची वाट बघत..कोणी ऐकायलाच नव्हता त्यांच्याकडे..बायको गेल्यानंतर एकटेच होते..मुला कामानिमित्त बाहेर ..मुलगी नगर ला होती..तिच्या कडे चालले होते..नातवासोबत खेळायला..एक ऐकणारा मिळाला होता त्यांना..इथे मला उगाच पु.ला च्या अंतू बरवा ची आठवण झाली..

दारिद्र्य वगेरे नव्हता पण एकटेपणा होता...तरुण पणी कष्ट कि केले होते पेस्तान्काकांसारखे ...

"घर से निकलते वक्त बिवी के आलमारी मे नोटो का एक बंडल मिला..सारे १० रुपये के कडक नोट थे.."मैने बेटी को फोन करके बताया..उसने कहा कि मां वो जमा करके रखती थी और हम बच्चो को और बादमे अपने पोते को वो जब मिळते थे तब देती थी ...पोते के साथ खेलने जा राहा हु..उसे और एक नोट दुंगा.."मगाशी त्यांने त्या नोटा चाह्वाल्याला का नाही दिल्या ह्याचा उलगडा मला झाला आणि त्यावरचा राग निवळला

ते माझाशी एवढे का बोलत होते ह्याचा मला पत्ता लागत नव्हता..आणि मी का ऐकत होतो हे हि मला कळत नव्हता ..त्या छोट्या table वर आम्ही समोरासमोर बसलो होतो.. मी स्वताला ३५ वर्षानंतर कसा असेन आणि ते स्वताला ३५ वर्षापूर्वी कसे होते हे एकमेकांकडे पाहताना दिसत असेल..

"तुम्हारी बिवी भी शराब पिती है?"खाडकन मी जमिनीवर आलो..

"अभी तक तो नही.."मी

"अच्छा है..अच्ची बिवी मिलना बहुत किस्मत कि बात होती है..संभाल के रखना उसे..और अपने माता पिता को भी..बीवी को केहना कि अगर सास ससुर ने डाटा या बोले तो उनको कभी वापस नही टोकना .हुमारी उम्र हि ऐसी है कि कभी कभी निकल जाता है मुह से..और दर्द भी जल्दी होता है.."

मला त्यांचा बोलना ऐकून त्यांना एक insecurity आहे असा वाटू लागला..बायको नही..मुलांची लग्न व्हायची आहेत..सुना कश्या असतील माहित नही..आणि कोणी समोर ऐकायला नही..

पेस्तान्काकांच्या वेशात अंतू बरवा भेटला होता मला...

१०.३०-११ वाजले होते..ते झोपायला गेले.."नींद तो आती नाहीये लेकीन चूप चाप लेटा रेहता हु ..किसी को तकलीफ ना हो इसलिये "

औरंगाबाद पहाटे ३.३०ल येत आणि मनमाड सकाळी ६ ला ..ते उतरताना मी उठेन असा ठरवला होता पण गाढ झोप लागली..एका माणसाचा प्रवास मी ह्या प्रवासात पहिला होता

सकाळी उठलो तर सगळ्या जागा रिकाम्या होत्या माझा पुस्तक आहे त्या पानावर उघडा पडला होता ,माझ्या हातात एक जुनी काळी पण कोरी करकरीत १० रुपयाची नोट होती आणि माझा वेळ अजिबात वाया नव्हता गेला..